Ebu Hanife ve Öğrencilerinin Zat ile Tevessüle Dair Görüşleri

Haskefi şöyle demektedir: “Tatarhaniyye’de,Münteka’ya azven, Ebu Yusuf’un Ebu Hanife’den yaptığı nakil­de, EbuHanife’nin şöyle dediği aktarılmaktadır: “Hiç kim­senin Allah’a, O’ndan başkabir şeyle dua etmesi yakı­şık almaz. İzin verilen ve emredilen dua şekli Allah’ın şu buyruğunda ifade edilendir: “En güzel isimler Allah’ındır. O’na bu isimlerle dua edin.”

(Haskefi diyor ki) Ebu Hanife, “Rasûlün hakkı için” veya “enbiyanın ve evliyanın” ya da“Kabe’nin hakkı için” demeyi mekruh görmüştür. Zira yaratılmış olanların, ya­ratıcı üzerinde bir hakkı yoktur.”[1]

Bilindiği üzere, mezhebte “mekruh” denildiği zaman Muhammed’e göre “haram”, Ebu Hanife ve Ebu Yusuf’a göre “harama yakın olan” kasdedilmektedir.

İhtiyar sahibi “Mekruh, Muhammed’e göre haram, ikisine (EbuHanife ve Ebu Yusuf) göre harama daha ya­kın olan şey anlamındadır.”[2] derken, Ayni, “Kerahiy­yet kitabındaki her mekruh, Muhammed’e göre haram, Ebu Hanife ve Ebu Yusuf’a göre harama daha yakın manasındadır.”[3] demektedir.

Dolayısıyla,duada “Rasûlün hakkı için” veya “Enbi­yanın ve evliyanın hakkı için” demek,İmam Muhammed’e göre haram, İmam Ebu Hanife ve İmam Ebu Yusuf’a gö­re haramadaha yakın bir şeydir.

Hanefi mezhebinin hemen hemen bütün füru kitap­larında, bu söylediğimiz,birbirine yakın ibarelerle açıkça ifade edilmektedir.

Abdullahel-Musuli, İhtiyar’da şöyle demektedir: “(Allah’a kendisinden başka birşeyle dua etmek mek­ruhtur). Falanca ile istiyorum veya meleklerinle ve pey­gamberlerinle istiyorum, denmez.”[1]

Hidaye’de geçen “Duada filancanın hakkı için veya Nebilerin ve Rasûllerin hakkı için demek mekruhtur. Zi­ra mahlûkun Hâlık üzerinde bir hakkı yoktur.” ibaresini,“Kabe ve Meş’ari’l-Haram hakkı için” gibi yaratıl­mışların yaratan üzerinde birhakkı olduğu izlenimi veren ibareler de aynen bunun gibidir. İnsanların yapageldiği şey böyle olsa da durum değişmez.”[2] sözleriyle açık­layan Ayni, başka bir yerde şöyle demektedir: “Duada, fi­lancanın hakkı için veya nebilerinin ve velilerinin hakkı için ya da Kabe’nin ve Meş’ari’l-Haram’ınhakkı için de­mek haramdır.”[3]Fahreddin Zeylei,[4] Molla Hüsrev[5] ve Damad Efendi[6] de aynı ibarelerle şöyledemektedirler: “Duada, filancanın hakkı için ve aynı şekilde peygamberlerinin,veli­lerinin ve Rasûllerinin hakkı için ya da Kabe’nin ve Meş’ari’l-Haram’ın hakkı için demek mekruhtur. Zira mahlûkun Allah üzerinde bir hakkı yoktur.Üzerine bir gereklilik olmaksızın kullarından dilediğine rahmetini ihsan eder.”

Başta zikrettiğimiz Haskefi’nin sözünü şerheden İbn-i Abidin, bu mekruhluğun, “hakkı için” sözüne vacip­lik,yani mecburiyet manası yüklendiği zaman olacağı, hürmet ve hatır manasında olunca mekruh kapsamına girmeyeceği türden itirazları naklettikten sonra şöyle demektedir:

“Ben derim ki, bu söylenenlerin tamamı,bu lafızdan akla ilk gelen zahirî anlama muhalif ihtimallerdir. Lafzın,caiz olmayan bir manayı vehmettiriyor olması dahi, onu ya­saklamak için yeterlidir. Allahu Alem, imamlarımız bu ya­saklamayı bundan dolayı mutlak olarak söylemişlerdir.”[7]

Bahsi geçen itirazın sahiplerinden birisi de Hoşafçı’dır.[8]

Ayrıca İbn Abidin, Ebu Hanife’nin“Allah’tan, O’ndan başkasıyla istenmez.” sözlerini, “yani, zatı, sıfatları ve isimlerinden başkasıyla...”[9] diye izah etmektedir.

Hasılı duada filancanın ve falancanın hakkı için is­temenin, bu filanca ve falanca nebiler ve veliler dahi ol­sa mekruh, yani haram veya harama yakın olduğu, böy­le dua edilmemesi gerektiği, bunun da Ebu Hanife ve öğ­rencilerinin görüşü olduğu, Hanefi mezhebinin hemen hemen muteber bütün füru kitaplarında ifade edilmektedir.

----------------

[1] Abdullah el-Musuli, İhtiyar, 4/164

[2] Ayni, Bunaye fi şerhi’l-Hidaye,11/281

[3] Ayni, Minhat’us Suluk fi şerh’ituhfetu’l-muluk, 419

[4] Fahreddin Zeylei, Tebyinul hakaikfi şerhi kenzu’d-Dakaik, 7/70

[5] Molla Hüsrev, Düreru’l-Hukkam fişerhi guraru’l-ahkam, 1/321

[6]Damad Efendi, Mecmaul Enhur fi multekal ebhur, 2/554

[7]İbn-i Abidin,Reddu’l-Muhtar, 6/397

[8]Ali Hoşafçı, Selefiler veTasavvufçuların Görüşleri, 96 

[9]İbn-i Abidin,Reddu’l-Muhtar, 6/397